Articles

   Back

BONCUK KOYU’NUN KÖPEKBALIKLARI

Yazı ve Fotoğraflar: Tahsin CEYLAN

Mavi derinliklerin gizemine hasretle geçen uzun bir aradan sonra denize ulaşabilen ruhum, bu kez köpekbalıklarını görüntülemek için Marmaris Boncuk Koyu’ndaydı. Ülkemiz sularında köpekbalığı görüntüleyebilmenin heyecanı zaten bölgeye gitmeden başlamıştı bende.

Divers Delight Dalış Merkezi’nden sevgili Murat ile hergün bir dizi “bulabilir miyiz – bulamaz mıyız? Endişesiyle geçen görüşmelerin akabinde nihayet Gökova’daki Boncuk Koyu’ndayız.

Milyonlarca yıldır dünya denizlerinde yaşam sürdüren köpekbalıkları evrimsel süreç içerisinde en az değişikliğe uğramış canlılar olarak bilinmektedirler. Kimimiz için zaman zaman bir korkulu rüya, kimimiz içinse, şu an yaşadığımız gibi görüntüleme sevincimize esas mutluluk kaynağımız olmuşlardır.

Kıkırdaklıbalıklar (Chondrichthyes) sınıfı üyesi olan köpekbalıklarının yaşayan 300’e aşkın türünün bulunduğu ifade edilmektedir. Türleri genel olarak birbirlerine benzer ve renkleri ayırt edici özellik taşımaz. Birçoğu krem, kahverengi, sarı yada maviye kadar değişen renklerde benekli ya da çizgilidirler. En büyük türü olan balina köpekbalığı (Rhincodon typus)un boyunun 18 metreye kadar ulaştığı bilinmektedir. Bu büyüklüğüne rağmen süzdüğü planktonları yiyerek beslenen son derece zararsız bir türdür.

Köpekbalıklarının alışılmış hareketi, itme gücü sağlayan kuyruk vuruşları ve vücudunun dalga şeklindeki hareketi ile meydana gelir. Kıkırdaklıbalıklarda yüzme kesesi olmadığından, dibe batmayı önlemek için, sürekli hareket etme zorunluluğu ortaya çıkmıştır.

Beslenme
Köpekbalıklarının büyük bölümü, diğer balıklar, yumuşakcalar ve kabuklu deniz canlıları (Kurustaseler) ile beslenirler. Bazı türler çöp bile yerler. Bu yırtıcı türler arasında en irisi oburluğu ile tanınan 11-12 metre uzunluğundaki Büyük Beyaz Köpekbalığıdır. Köpekbalıklarında beslenme alışkanlıkları farklılaşmıştır. Alışkanlık yapısına gore sınıflandırmak istersek:
a) Serbest yüzen canlıları (yunus, balık, küçük balina, kafadanbacaklılar vb.) avlayarak beslenenler. Bu gruba örnek olarak Mavi Köpekbalığı, Dikburunlular, Gri Köpekbalıkları ve Grönland Köpekbalığı gösterilebilir.

b) Tabanda yaşayan canlılar (özellikle midye, salyangoz, yengeç vb.) ile beslenenler. Yassılaşmış, plaka şekline dönüşmüş dişleri ile kabukları kırarlar. Bu gruba örnek olarak Kedi Köpekbalıkları, Testere Köpekbalıkları gösterilebilir.

c) Planktonlarla beslenenler. Bu gruba örnek olarak da Balina Köpekbalığı gösterilebilir. Köpekbalığı dişlerini genellikle çiğnemek için değil, koparmak için kullanır ve kopardığını bütünüyle yutar. Sindiremediği besinleri ise kusarak dışarı atar. Düşen dişlerin yerine sürekli yenisi çıkar.

Üreme

Köpekbalıklarında üreme iç döllenme yoluyla gerçekleşir. Erkeklerin karın yüzgeçlerinden gelişmiş olan çiftleşme organları spermanın dişiye aktarılmasına yarayacak biçimde olukludur. Türlerin çoğunda yumurtalar dişinin içinde açılır ve yavrular canlı doğar (vivipar). Bazı türler ise yumurtlayarak ürerler. (Kedi Köpekbalıkları) Yavrular doğar doğmaz küçük balıklara saldırarak beslenme alışkanlıklarını geliştirirler.

Vücutlarının büyük bir kısmı zımpara gibi pullarla kaplıdır. Görme duyuları suyun içindeki hareketleri takip edemeyecek kadar zayıftır. Ancak sudaki tüm titreşimleri algılayabilme kabiliyetleri son derece gelişkindir. Bu algılama yetenekleriyle avlarını çok hızlı bir şekilde bulabilmektedirler. Suyun içindeki düşük frekanslı titreşimler köpekbalıklarını rahatlıkla o bölgeye çekebilir. İyi gelişmiş önbeyinde, koklama lobu çok belirgin olup, gerçek optik çaprazlama vardır. Baş bölgesinde duyu çukurcukları ve Lorenz ampulleri ile desteklenmiş iyi gelişmiş yanal organlar mevcuttur.

Ülkemizi çevreleyen denizlerde yaklaşık 30 tür köpekbalığı bulunduğu belirtilmektedir. Kum Köpekbalığı (Charcharnius pulumbeus) ülkemiz Akdeniz ve Ege sularında çok sık rastlanılmayan bir tür olarak bilinmektedir. Pelajik bir tür olup, kumlu ve kıyısal suların çamurlu zeminlerinde yaşamını sürdürür. Canlı yavru doğuran (vivipar) bir türdür. Her iki yada üç yılda bir boyları 50-60 cm kadar olan 6-14 yavru doğurur. Burun kısa ve ucu yuvarlaktır. Çenelerindeki dişlerin kenarları testere şeklindedir. Pektoral (göğüs yüzgeci) ve birinci dorsal (sırt yüzgeci) yüzgeç oldukça uzundur. Maksimum vücut boyu 300 cm olup, 220 cm üzerindekilere nadiren rastlanılır.

Köpekbalıklarının çok azının eti yenmektedir. Bazı Uzakdoğu ülkelerinde yüzgeçlerinin kaynatılmasından elde edilen jel çorba çok ünlüdür. Ayrıca mobilya sanayiinde zımpara olarak kullanılmakta olan derileri ve A vitamıni açısından zengin karaciğerleri, bu canlılara ait ekonomik değerleri oluşturmaktadır.

Kaynaklar:
Yaşamın Temel Kuramı. Omurgalılar
A.Demirsoy

Türkiye Deniz Canlıları Hayvanlar Alemi
Sualtı Dünyası Dergisi
Sayı 70

Temmuz-Ağustos 2002